?????????????????????е??¤?????????塱?????
Месопотами (грек: Μεσοποταμ?α, Араб: ?????????, Эль-Джезира), Тигр ба Евфрат м?рэнэй хоорондо байрлаха Ойрохи Дурнын т??хын-газар з?йн нютаг юм. Эртын хоёр м?рэнэй газар нютаг г?, али м?н??гэй Ирак, Сири уласай нютаг болохо Месопотамида МЭ? гурбадугаар мянганда соёл эргэншэл бии боло?он ба т?р??шын х?сэрхэг, т??хэдэ тэмдэглэ?эн эзэнтэ улас хадаа Акади бай?ан. Тэрэнэй ???лдэ Ассири, Вавилоной эзэнт г?рэн??д ноёлжо бай?ан ха юм. Ассири, Вавилон хадаа зэргэсэн оршожо т??хын саг хугасаанай ?ен??дтэ зарим улас?аа х?сэрхэг болохо ?ед?? н?г?? уласые мэдэлдээ оруулдаг байба.
Т??хэ
За?ахаМЭ? 3200-500 он х?рэтэрхи ?ен??дтэ энэ нютагтахи Шумер, Лагаш, Ур, Аккад, Урук, Ашшур, Вавилон зэргэ хото уласуудаар дамжан эртын соёл эргэншэл оршон тогтоножо бай?ан байна. Месопотамиин хото уласууд?аа эгээн т?р??шынхиеэ х?сэрхэгжэн гаража ерэ?эн хаанта улас хадаа Эртын Шумер МЭ? 3500-3200 болоно. Шумерэй хаанта улас Месопотамиин доодо хэ?эгтэ байрла?ан болоод газар таряалан эрхэлжэ ерэ?эн т?р??н нютаг гэдэгые эрдэмтэд тогтоо?он байна. Шумерэй оршон тогножо бай?ан т??хые эд ?лгын эхэ ?орболжонуудаар тогтоо?он болон МЭ? 2320 ондо Аккадай хаанта уласта эзэлэгдэн м?хэ?эн т??хэтэй. Шумерэй хаанта улас х?н т?рэлтэнэй т??хэдэ олон эд ?лгын юумэн??д болон оюунай олон ?нэтэ з?йлн??дые ?лэгдэ?эн. Тухайлбал, Египет, Аккад, Шумерэй дайнай ?едэ тэдэ х?лгэн (колесница) торин тэргэтэ армиие анхан ??схэ?эн. М?н он тоололой ?арын литэ Шумерэй хаанта уласай ?едэ бии боло?он т??хэтэй. Энэнь сааша Баруун, З??н з?г??р дахинда дэлгэр?эн гэжэ шудалаашад тобшолно. Шумерэй хаанта уласай ?едэ м?н бэшэг ?зэгэй эгээн эртын хэлбэри д?рсэ ?зэг болон ?етэ бэшэг бии болобо.
Шумерэй эргэншэлэй ???лдэ х?сэрхэгжэн гаража ерэ?эн ???лдын улас бол Вавилон улас. Аккадай улас Шумерые м?хэ?энэй ???лдэ Месопотамида ноёрхолоо б?рин тогтоожо шадааг?й. Тэдэнтэй Ашшур, Ур, Лагаш зэргэ олон хото-уласууд хоорондоо ?рдилдэжэ байгаа. Эдэ?ээ Вавилон улас тодорон гаража ерэ?эн. Вавилон уласай т??хые Хуушан Вавилон (МЭ? 2000—1600), Шэнэ Вавилон (МЭ? VII зуун) гэжэ хоёр ?едэ хубаадаг. Хуушан Вавилон улас т?рэ засаглалай хамагай т?р??шын хэлбэриие бии болго?он. Х?н т?рэлхитэнэй хамагай т?р??шын бэшэгдэмэл хуулиие Хаммурапи хаан (МЭ? 1792—1750) бии болго?он. 282 з?йл б?хы энэ бэшэгдэмэл хуулида т?рэ засаг, ниигэм х?нэй харилсаае б?гэдые зохисуулхые оролдо?он байна. Энэ хуули эртын пиктографи болон д?рсэ бэшэгээр хадагалагдан ?лэгдэ?эн. Вавилоной энэ ?еын т??хые Шумерэй т??хэтэй адли эд ?лгын ээх ?орболжоор шудалдаг. МЭ? 1600 оной ?е??? н??дэлшэ Халдей аймагууд Месопотамида добтолон ерэжэ Вавилоной хаанта улас унагааба. Халдей аймагууд Ашшур хотые т?шэглэжэ ??рынг?? хаанта уласые байгуулба. Халдейшууд Месопотамиин нилээд т?йбээ?эн болон энэ хэ?эг хугасаае ?Месопотамиин хара ?е? гэдэг. Энэнь н??дэлшэдэй т??хэ з?й тогтол юм. Энэ з?й тогтол ё?оор хэ?эг хугасаанай дараа Месопотами урид хожом байгааг?йг??р ?ндэр х?гжэ?эн. Ассириин хаанта улас II Саргон хаанай ?едэ эгээн х?сэрхэг боло?он. Ашшур хото уран барилгын т?б боло?он. Удха соёл шэнжэлхэ ухаан ?ндэр х?гжэ?эн улас байгаа.
Эртын Месопотамидахи эгээн ???лшын х?сэрхэг хаанта уласынь Вавилоной хаанта улас (МЭ? 612—400) Шэнэ Вавилон улас Месопотамиин эгээн ?ндэр х?гжэлтэй байгаа. Барилга архетиктура, ?уралсал, эрдэм ухаан, соёлой хубида бусад?аа хамагай агуу улас болобо. Дэлхэйдэ алдартай Иштарай хаалга энэ уласай ?едэ б?тээгдэ?эн болон 400 ондо Перси угсаатанда эзэлэгдэн унагаа?ан байна.
Соёл
За?аха
Хоёр м?рэнэй т?р??шын бэшэг ?зэгынь шабар самбар дээрэ бэшээд хатаадаг бай?ан юм. Тухайн ?еын т??хын бэшэбэрин??д маша х?нды, м?н амархан хахаржа гэмтэдэг, он сагай элэгдэл даахадаа муу, з??бэрилхэдэ хэс??. 2004 ондо Ирак руу американшууд добтолхо ?едэ Ирагай ниислэл Багдад хотын музей?ээ эртын Ассири, Вавилоной ?еын т??хын дурасхалта ?нэтэ б?тээлн??д олоноор алга боложо хара захын наймаашадаар дамлан худалдагда?аниинь харамтай з?йл боло?он.
З??лтэ
За?ахаНом зохёол
За?аха- Антонова Е. В. Месопотамия на пути к первым государствам. — М.: Изд. фирма ?Восточная литература? РАН. 1998. — 224 с.
- Бадер Н. О. Древнейшие земледельцы Северной Месопотамии. Исследования советской археологической экспедиции в Ираке на поселениях Телль Мацалия, Телль Сотто, Кюльтепе. — М.: Наука, Главная редакция восточной литературы, 1989. — 368 с.: ил. — ISBN 5-02-009429-3
- Бардески Кьяра Децци. Месопотамия. Колыбель человечества / Пер. Т. Н. Григорьевой. — М.: Ниола-Пресс, 2008. — 128 с. — Серия ?Тайны истории?. — ISBN 978-5-366-00327-8
- Белицкий Мариуш. Забытый мир шумеров. — М.: Наука, 1980. — 398 с.: ил. — Серия ?По следам исчезнувших культур Востока?.
- Бибби Джеффри. В поисках Дильмуна / Пер. с англ. Н. Елисеева. — М.: Наука, Главная редакция восточной литературы, 1984. — 369 с.: ил. — Серия ?По следам исчезнувших культур Востока?.
|
?Месопотами? ?г??лэл хадаа Википедидэ заатаг?й байха 1000 эгээн шухала ?г??лэлн??дэй нэгэн юм. Энэниие дэлгэрэнгы болгожо ту?алалсажа хайрлыт! |